धर्म आणि जातीच्या दलदलीतून केव्हा बाहेर निघणार?
१४ ऑक्टोबर 1956 मध्ये डाँ.बाबासाहेब आंबेडकरांनी हिंदू धर्म सोडून बौद्ध धर्माची दीक्षा घेतली. नागपुरात झालेल्या या कार्यक्रमात साडेतीन लाखांहून अधिक लोकांनी बाबासाहेब आंबेडकरांच्या नेतृत्वात हिंदू धर्मातील देवी-देवतांवर विश्वास ठेवणार नाही, अशी शपथ घेतली होती. तेव्हापासून, हजारो लाखो बौद्ध अनुयायी दरवर्षी या शपथेची पुनरावृत्ती करतात.डाँ. बाबासाहेब आंबेडकर हे फार पूर्वीच म्हणाले होते की मी हिंदू धर्मात जन्माला आलो, पण हिंदू धर्मात मरणार नाही, पण त्या दिवशी नागपुरात झालेल्या कार्यक्रमात त्यांनी विधिवत घोषणा केली होती की, ‘मी माणूस आहे, माझा जुना हिंदू धर्म, जो मानवी विकासासाठी हानिकारक आहे आणि माणसाला उच्च-नीच समजतो त्या धर्माला त्यागून मी बुद्ध धम्म स्वीकारतो.’
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर व त्यांच्या अनुयायांचा हा निर्णय म्हणजे तथाकथित उच्चवर्णीयांच्या हातून खालच्या जातीतील हिंदूंचा शतकानुशतके होत असलेल्या छळामुळे निर्माण झालेल्या संतापाचा उद्रेक या धर्मातरंण होता.
जेव्हा एखादी व्यक्ती धर्म सोडण्याचा निर्णय घेते तेव्हा त्याच्या मनात त्या धर्माबद्दल आदराची भावना का असावी, हेही समजणे सोपे आहे. कदाचित हाच विचार करून गेल्या ६६ वर्षात सातत्याने घेतलेल्या या प्रतिज्ञांबाबत देशात कोणताही मोठा वाद झाला नाही.
पण अलीकडेच राजधानी दिल्लीतील एका कार्यक्रमात या सामूहिक प्रतिज्ञाचा पुनरुच्चार झाला तेव्हा एकापेक्षा जास्त हिंदू संघटना आणि सत्ताधारी पक्ष भारतीय जनता पक्षाच्या नेत्यांनी निषेध केला. किंबहुना, दिल्लीचे शासन करणाऱ्या आम आदमी पक्षाच्या एका मंत्र्याने या कार्यक्रमात भाग घेतला आणि भाजपला गुजरातमध्ये आव्हान देणाऱ्या ‘आप’वर हल्ला करण्याची संधी मिळाली. प्रकरण राजकीय झाले. भाजपला कोणताही राजकीय फायदा द्यायचा नसल्याचे सांगत संबंधित मंत्र्याने पदाचा राजीनामा दिला. मात्र भाजपचे सर्वोच्च नेतृत्व ही संधी हातातून जाऊ देऊ इच्छित नाही. गुजरातमध्ये प्रचार करणाऱ्या दिल्लीच्या मुख्यमंत्र्यांवर हल्लाबोल करताना त्यांनी म्हटले आहे की, दिल्लीचे संबंधित मंत्री आपल्या मुख्यमंत्र्यांच्या सांगण्यावरूनच त्या कार्यक्रमात सहभागी झाले होते. भाजपच्या म्हणण्यानुसार आम आदमी पक्षाची नजर गुजरातच्या दलित मतांवर आहे. तर भाजप स्वतः सवर्णांच्या मतांकडे पाहत आहे. राजकीय हेतूने समाजात भेदभावाचे नवे पीक पेरले जात असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. गेली ६६ वर्षे सातत्याने घेतली जाणारी नवबौद्धांची ही शपथ अचानक वादाचे कारण बनली आहे.
तसे, नवीन धर्म स्वीकारताना, आपल्या जुन्या धर्माबद्दल वादग्रस्त काहीही करणे आवश्यक नाही. आपली राज्यघटना स्पष्टपणे कोणत्याही धर्माचे पालन आणि प्रसार करण्यास परवानगी देते. पण वास्तव हेही आहे की दुर्दैवाने आपल्या देशात धर्माला राजकारणाचे हत्यार बनवण्याची प्रवृत्ती सातत्याने वाढत आहे. देशाच्या एकात्मतेसाठी आणि बंधुत्वासाठी ही घातक प्रवृत्ती आहे. त्याचे धोके समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. हरिद्वार, दिल्ली आणि इतरत्र हिंदू-मुस्लिम राजकारणाची उदाहरणे आपण पाहिली आहेत. नुकतेच भाजपच्या एका खासदाराचे विधान समोर आले असून, त्यात एका विशिष्ट वर्गावर सामाजिक बहिष्कार टाकल्याची चर्चा आहे. एका सभेत या खासदाराने आपल्या समर्थकांकडून बहिष्कार टाकणार असल्याची हमी घेतली. या ज्येष्ठ खासदाराने त्यांचे ‘नाव’ घेतलेले नाही हे खरे, पण समजणाऱ्याला एक इशारा पुरेसा आहे!
प्रकरण इथेच संपत नाही. खासदाराचे हे वक्तव्य व्हायरल होऊनही पोलिसांनी त्याच्यावर कोणतीही कारवाई करणे आवश्यक मानले नाही. या खासदाराविरुद्ध कोणीही तक्रार केली नाही, असा युक्तिवाद केला जात आहे! ही कसली व्यवस्था आहे? खुलेआम गुन्हे घडत असतील तर पोलिसांनी पुढे जाऊन कारवाई का करू नये?
मात्र, तो प्रतिज्ञांचा विषय असो किंवा धर्माच्या आधारे राजकारण करण्याचा प्रयत्न असो, या प्रवृत्तीविरोधात आवाज उठवला गेला पाहिजे, हे राष्ट्रहिताचे आहे. आपल्या संविधानाच्या रचनाकारांनी समता आणि बंधुत्वाच्या आधारे भारतीय समाज घडवण्याचे स्वप्न पाहिले होते. त्या भारतात धर्म, जात, वर्ण या आधारावर कोणत्याही प्रकारच्या भेदभावाला स्थान नाही. देशात सामाजिक विषमता वाढू दिली तर राजकीय स्वातंत्र्य धोक्यात येईल, असा स्पष्ट इशारा डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांनी संविधान सभेच्या शेवटच्या दिवशी दिला होता. दुर्दैवाने असे होताना दिसत आहे. राज्यघटनेतील सर्व तरतुदी असतानाही धर्म आणि जातीच्या नावाखाली सातत्याने खंदक खोदले जात आहेत. सर्व नेते राष्ट्रहितासाठी रडत असतात, पण त्यांचे राजकीय हित त्यांच्या कृतींवर वरचढ ठरते. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या प्रतिज्ञांवर वाद घालणे वा धर्माच्या आधारे समाजात फूट पाडण्याचा प्रयत्न करणे हा राष्ट्रविरोधी गुन्हा आहे आणि त्याचे गांभीर्य कमी लेखणे धोकादायक आहे.
डाँ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी हिंदू धर्मातून बौद्ध धर्मात केलेले धर्मांतर ही केवळ एक व्यक्ती आणि त्यांच्या अनुयायांची प्रतिक्रिया नव्हती. दलितांवर होत असलेल्या अन्यायाविरुद्धचा तो उठाव होता. धर्माच्या किंवा जातीच्या नावावर कोणत्याही प्रकारची फाळणी कोणत्याही किंमतीला मान्य होऊ शकत नाही. राष्ट्राच्या एकात्मतेच्या आणि अखंडतेच्या गप्पा मारणाऱ्यांना हे समजून घ्यायचे आहे की, कधी धर्माच्या नावावर, कधी जातीच्या नावावर तर कधी वर्णाच्या नावावर राजकारणाच्या भाकरी भाजण्याचे प्रयत्न ते मुळे कमकुवत करतात. समाजाचा.. मुळे मजबूत ठेवणे आवश्यक असून त्यासाठी लागणारे खत व पाणी हे समंजसपणा, नैतिकता आणि न्याय यांच्या संरक्षणाखालीच आहे. आपले सर्व राजकीय पक्ष आंबेडकरांची जय म्हणतात, पण आंबेडकरांच्या विचारांची जय प्रामाणिक असणे महत्त्वाचे आहे.
धर्माच्या किंवा जातीच्या नावावर कोणत्याही प्रकारची फाळणी कोणत्याही किंमतीला मान्य होऊ शकत नाही. राष्ट्राच्या एकात्मतेच्या आणि अखंडतेच्या गप्पा मारणाऱ्यांना हे समजून घ्यायचे आहे की, कधी धर्माच्या नावावर, कधी जातीच्या नावावर तर कधी वर्णाच्या नावावर राजकारणाच्या भाकरी भाजण्याचे प्रयत्न ते मुळे कमकुवत करतात. समाजाचा.. मुळे मजबूत ठेवणे आवश्यक असून त्यासाठी लागणारे खत व पाणी हे समंजसपणा, नैतिकता आणि न्याय यांच्या संरक्षणाखालीच आहे. आपले सर्व राजकीय पक्ष आंबेडकरांची जय म्हणतात, पण आंबेडकरांच्या विचारांचा जयजयकार करण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न होणे गरजेचे आहे.
विकास परसराम मेश्राम
मु+पो,झरपडा ता अर्जुनी मोरगाव
जिल्हा गोदिया
मोबाईल ७८७५५९२८००
vikasmeshram04@gmail.com
