संविधानाचा सपुर्ण ढाच्यात भारतीय संस्कृती प्रतिबिंबित. …
राज्यघटनेच्या आत्म्याचे घटक पूर्णपणे भारतीयीकृत आहेत
26 नोव्हेंबर 1949 रोजी संविधान सभेने राज्यघटनेतील काही तरतुदी तत्काळ लागू केल्या. भारतीय राज्यघटनेची मूळ प्रत हिंदी आणि इंग्रजी दोन्ही भाषेत हस्तलिखित आहे. यामध्ये कोणतेही टायपिंग किंवा प्रिंट वापरलेले नाही. प्रेमबिहारी नारायण रायजादा यांनी संविधानाची मूळ प्रत दोन्ही भाषांमध्ये लिहिली.भारतीय राज्यघटना ही जगातील सर्वात मोठी लिखित राज्यघटना आहे तसेच तिचा आत्मा भारतीय संस्कृती, सभ्यता आणि लोकांच्या मनाला अनुसरून आहे. 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी संविधान सभेने राज्यघटना स्वीकारली,
स्वातंत्र्य मिळताच देश चालवण्यासाठी संविधान बनवण्याचे काम सुरू झाले. संविधान सभेचे अध्यक्ष डॉ. राजेंद्र प्रसाद होते, 29 ऑगस्ट 1947 रोजी भारतीय राज्यघटनेच्या निर्मितीसाठी एक मसुदा समिती स्थापन करण्यात आली होती. त्याचे अध्यक्ष डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर होते. जगाच्या संविधानांचा अभ्यास करून मसुदा समितीने डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या नेतृत्वाखाली भारतीय राज्यघटनेचा मसुदा तयार केला. ते 26 नोव्हेंबर 19४49 रोजी भारतीय संविधान सभेसमोर ठेवण्यात आले होते. त्याच दिवशी संविधान सभेने ते स्वीकारले. या कारणास्तव 2015 पासून दरवर्षी 26 नोव्हेंबर हा दिवस संविधान दिन म्हणून साजरा केला जातो.
26 नोव्हेंबर 1949 रोजी संविधान सभेने राज्यघटनेतील काही तरतुदी तत्काळ लागू केल्या. भारतीय राज्यघटनेची मूळ प्रत हिंदी आणि इंग्रजी दोन्ही भाषेत हस्तलिखित आहे. यामध्ये कोणतेही टायपिंग किंवा प्रिंट वापरलेले नाही. प्रेमबिहारी नारायण रायजादा यांनी संविधानाची मूळ प्रत दोन्ही भाषांमध्ये लिहिली. रायजादा यांचा कौटुंबिक व्यवसाय कॅलिग्राफीचा होता. त्यांनी राज्यघटनेचे प्रत्येक पान अतिशय सुंदर हस्ताक्षरात लिहिले. 251 पानांची राज्यघटना लिहिण्यासाठी त्यांना सहा महिने लागले. प्रसिद्ध चित्रकार आचार्य नंदलाल बोस यांनी भारतीय राज्यघटनेचे प्रत्येक पान चित्रांनी सजवले होते. मूळ संविधानात नंदलाल बोस यांनी रेखाटलेली २२ चित्रे आहेत. घटनात्मक तरतुदी आणि चित्राच्या निरीक्षणाच्या आधारे आपण असे म्हणू शकतो की आपल्या राज्यघटनेचा आत्मा भारतीय आहे. प्रस्तावना पान सजवण्याचे काम राममनोहर सिन्हा यांनी केले. ते नंदलाल बोस यांचे शिष्य होते. या चित्रांची सुरुवात अशोकाच्या मांडीवर होते ज्यात मुंडकोपनिषद सत्यमेव जयते हे वाक्य लिहिलेले आहे. जर आपण या चित्रांचे विश्लेषण केले तर आपल्याला खूप मनोरंजक माहिती मिळते.
भारतीय परंपरेतील महत्त्वाचे घटक गौतम बुद्ध यांनाही संविधानाच्या मूळ प्रतमध्ये महत्त्वाचे स्थान देण्यात आले आहे. भाग पाचमध्ये बुद्धांना स्थान दिले आहे. या भागाच्या सुरुवातीला बुद्धांकडून ज्ञान घेणारे माणसे, प्राणी व पक्षी कोरले आहेत. प्राचीन नालंदा विद्यापीठात उपस्थित विद्यार्थी. छत्रपति शिवाजी महाराज , गुरु गोविंद सिंग, झाशीची राणी लक्ष्मीबाई, मिठाच्या कायद्याच्या विरोधात दांडीकडे निघालेले गांधी, ध्वजाला वंदन करताना नेताजी सुभाषचंद्र बोस आझाद हिंद फौज, जगातील सर्वात मोठी हिमालयाची उंच शिखरे, थारचे वाळवंट ओलांडणारे सजवलेले उंट आणि उंच समुद्रात शौर्य गाजवणारे भारतीय महासागर हे नयनरम्य चित्र आहेत.
पानाच्या एका भागावर भरत राजाचे सिंहासह एक मनमोहक चित्र आहे ज्याच्या नावावरून आपल्या देशाचे नाव भारत ठेवले गेले आहे. राज्यघटनेच्या कलम 1 मधील कलम अ मध्ये त्याचा उल्लेख करण्यात आला आहे. संविधानाच्या मुख्य पानावर सोनेरी रंगात अतिशय सुंदर चित्रण करण्यात आले आहे. त्याचप्रमाणे शेवटच्या पानावरही स्वातंत्र्य चळवळीतील हुतात्म्यांना समर्पित सोनेरी रंगाचा फुलांचा हार आहे. आपल्या संविधान सभेत भारतीय जनमत, संस्कृती आणि सभ्यतेच्या अनुषंगाने संविधानातील प्रत्येक तरतुदीवर पुरेशा चर्चेनंतर 2 वर्ष, 11 महिने आणि 18 दिवसांत हे संविधान तयार करण्यात आले. राज्यघटनेची आवड असणाऱ्यांसाठी आणखी एक रंजक वस्तुस्थिती आहे. खरे तर धर्मनिरपेक्ष, समाजवादी आणि अखंडता हे शब्द मूळ संविधानाचा भाग नव्हते. धर्मनिरपेक्ष, समाजवादी आणि अखंडता हे शब्द 1976 मध्ये आणीबाणीच्या काळात 42 व्या घटनादुरुस्तीद्वारे प्रस्तावनेमध्ये जोडले गेले आणि कलम 51अ च्या स्वरूपात नवीन भाग 4-अ हा मूलभूत कर्तव्ये म्हणून संविधानात जोडला गेला आहे .
विकास परसराम मेश्राम
vikasmeshram04@gmail.com
