लोकशाही मुल्य अबाधित ठेवण्याची गरज
भारत जोडो यात्रेचा कन्याकुमारी ते काश्मीर असा प्रवास पूर्ण झाला आहे. काँग्रेस नेते राहुल गांधी यांच्या सुमारे पाच महिन्यांच्या या प्रवासाला भारत जोडो यात्रा असे नाव देण्यात आले. ही यात्रा आपले उद्दिष्ट साध्य करण्यात कितपत यशस्वी होते हे येणारा काळच ठरवेल, पण या यात्रेने खुद्द राहुल गांधींच्या प्रतिमेला अनेक आयाम जोडले आहेत यात शंका नाही. गेल्या आठ-दहा वर्षांत राहुल गांधींना एक अनिच्छुक आणि अपरिपक्व राजकारणी म्हणून दाखविण्याचा प्रयत्न अनेक प्रकारांत झाला. पण या प्रवासाने त्यांना त्यांच्या कार्यासाठी एक सक्षम आणि उत्कट व्यक्तिमत्त्व म्हणून नक्कीच सादर केले आहे. या भेटीमुळे कोणता राजकीय फायदा होऊ शकतो, हा अजूनही अंदाज बांधण्याचा विषय आहे, परंतु राहुल गांधी देशाला एकत्र आणण्याचे त्यांचे व्हिजन जनसामान्यांपर्यंत नेण्यात मोठ्या प्रमाणावर यशस्वी झाले आहेत, हे मोठे यश आहे .
या यात्रेपूर्वी राहुल गांधींनी राजकीय प्रवास सुरू केला तेव्हापासूनच त्यांचे राजकीय विरोधक त्यांची खिल्ली उडवण्याचा प्रयत्न करत होते, मात्र आता काँग्रेसच्या या ‘अनिच्छुक’ राजकारण्याचा प्रचार पाहता देशातील जनतेला असा विश्वास बसू लागला आहे की,’ पप्पू पास हो गया’!
हे खरे आहे की, या यात्रेच्या सुरुवातीपासून काँग्रेस पक्ष कोणत्याही राजकीय हेतूने ही यात्रा काढण्यात आली नसल्याचे सांगत आहे. भारताला जोडणे हे या यात्रेचे उद्दिष्ट आहे असे क्राँग्रेसी नेते सांगत होते मात्र, विरोधक म्हणत होते की भारत तुटला कुठे आहे, जो एकसंध आहे. काही जोडायचे असेल तर राहुल गांधींनी पाकिस्तानातून प्रवास सुरू करायला हवा होता, असेही बोलले जात होते!
मात्र, राहुल गांधी त्यांच्या या यात्रेला ‘जोडण्या’ची दृष्टी स्पष्ट करण्याचा सतत प्रयत्न करत आहेत. त्यांच्या या प्रयत्नात तो बऱ्याच अंशी यशस्वीही झाला आहे. देशाला जोडणे म्हणजे देशाच्या सीमा सुरक्षित ठेवणे होय, हे खरे आहे. या दृष्टिकोनातून आपले सैन्य पूर्णपणे सक्षम आहे. पण समजून घेण्याची गोष्ट अशी आहे की देशाला आतूनही तडा जाऊ शकतो. स्वतंत्र भारताच्या 75 वर्षांचा इतिहास हा केवळ आपल्या कर्तृत्वाचा लेखाजोखा नाही तर त्यात अशी अनेक चिन्हे दडलेली आहेत जी आपण आतून कुठे कोसळत आहोत हे सांगत आहेत. आपण विविधतेतील एकतेबद्दल बोलतो, त्याला आपली ताकद म्हणतो. हे चुकीचे नाही, पण पूर्ण सत्यही नाही. न जाणो आपण धर्माच्या नावावर, जातीच्या नावावर, आर्थिक आणि सामाजिक विषमतेच्या रूपाने किती विभागलेलो आहोत. विविध रंगांच्या आपल्या नेत्यांना ही विभागणी कळत नाही, असे नाही. मात्र राजकीय हितसंबंधांमुळे ते पाहूनही त्याकडे दुर्लक्ष करत आहेत . आपल्या राजकारण्यांनी राजकारण हे केवळ सत्ता बळकावण्याचे आणि सत्तेत राहण्याचे साधन म्हणून स्वीकारले आहे. स्वातंत्र्यापूर्वी आपल्यासाठी राजकारण म्हणजे स्वातंत्र्यासाठी लढणे. स्वतंत्र झाल्यानंतर राजकारण म्हणजे या स्वातंत्र्याचे रक्षण व्हायला हवे होते.
पण प्रश्न स्वातंत्र्याचा अर्थ समजून घेण्याचाही आहे. आपल्यासाठी स्वातंत्र्याचा अर्थ केवळ परकीय वर्चस्वाचा अंत नाही. स्वातंत्र्य म्हणजे देशातील प्रत्येक नागरिकाला सन्मानाने जगण्याची आणि समान विकासाची संधी आणि अधिकार देणे . या स्वातंत्र्यात समता, न्याय आणि बंधुत्वाचे आदर्श जोडले जातात, तेव्हा त्याचा खरा अर्थ आणि औचित्य स्पष्ट होते.
राहुल गांधींच्या या भारत जोडो यात्रेत आपण हिंदू , मुस्लिम , ख्रिश्चन , पारशी नाही, आपण सगळे भारतीय आहोत. ही भावना प्रबळ तेने विकसीत झाली या यात्रेला विरोध करणार्‍यांना त्यांची खिल्ली उडवणार्‍यांना हीच गोष्ट समजून घ्यायची नाही. स्वतःच्या राजकीय स्वार्थासाठी ते कधी धर्माच्या नावावर, तर कधी जातीच्या नावावर समाजात फूट पाडतात. कधी भाषेच्या नावाखाली आपली ओळख संकुचित करतात तर कधी आपल्या पेहरावाच्या आधारे आपल्यात फूट पाडतात. आज गरज आहे ती या फाटाफुटींविरोधात जागृती करण्याची.
राहुल गांधींच्या पाच महिन्यांच्या बारा राज्यांतून गेलेल्या यात्रेचा राजकीय हेतू नाही, असे ते सांगत असले तरी त्यातून काँग्रेस पक्षाला काही राजकीय लाभ मिळू शकतो, हे नाकारता कामा नये. या दृष्टिकोनातून हा 2024 पर्यंतचा प्रवास म्हणता येईल. लवकरच आणखी एक यात्रा सुरू होऊ शकतो, असे काँग्रेस पक्षाने म्हटले आहे. राहुल गांधीनी कन्याकुमारी ते काश्मीर यात्रेला राजकीय दृष्टिकोनातून गैर-राजकीय प्रवास म्हटले असेल, पण वास्तव हे आहे की आज देशाला अशा राजकारणाची गरज आहे जी केवळ सत्तेसाठी नाही. भारताला एकत्रीत ठेवण्यासाठी प्रयत्न करण्याची गरज असून आपल्या संविधानाची ,लोकशाही मुल्य अबाधित ठेवण्याची गरज आहे
विकास परसराम मेश्राम
vikasmeshram04@gmail.com
